| АВТОБУСООР ХҮРЭХЭБДИ Манай город ехэл даа, Мантан томо гэрнуудтэй, Магазинуудынь олон лэ, Маргажа, теерижэ болохоор юм. Голой саада эрьедэхи Гоё һайхан театрта Арбан табан минута соо Намарай хара үүлэнүүдээр наран бүрхөөгдэжэ, хүйтэн һалхин үлеэнэ. Аянай шубууд дулаан ороноо бусахаяа бэлдэн сугларна. Хуһан түглын наагуур галуудай һүрэг бэлшэжэ ябахадань, тэдэнэй хажуугаар нэгэ эреэхэн юумэн жэргэлзэнэ. Энэ шаазгай галуунуудта атаархан тойроно ха юм. «Ямар гоё үдэтэй гээшэб эдэ галууд»,- гэжэ тэрэ һанана. Унтажа байһан эмэ галуунда ниидэжэ ошоод, нэгэ үдыень ходолжо абаад, уурхай соогоо абаашажа нюужархиба. Эмэ галуун һэреэд, үдэеэ үгылжэ бархирба. Тиигээд һүрэгөө дахуулагшадаа үдэмни үгы болошоо гэжэ дуулгаба. Дахуулагшань бүхы галуудаа суглуулаад, сухалтайгаар асууба: — Хэн манай эжын эгээл гоё үдыень хулуугааб? Булта абяагүй байбад. Шаазгай урагшаа һүрэжэ гараад, дэбхэржэ байгаад шаханаба: — Түргэн хэлэгты, алдуугаа мэдэрэгты, хулгайшад! Энэ үедэ түглэһөө Хүн гаража ерэбэ. Тэрэ юушьеб даа бэдэрһэн хэбэртэй ябахадань, галуунай һүрэг дахуулагша дүтэлжэ иигэжэ асууба: — Та юугээ гээгээбта? — Хэншьеб даа минии мүнгэн аяга хулуугаа. Галууд дураа гутангяар шууялдаба, ганганалдаба. Харин шаазгай иигэжэ шаханаба: — Би хэнииешье өөртөө оруулхагүйб. Би шэгшыдээгээрээшье зэмэгүйб. Энэ үедэ Хүн галуудай уурхайнууд соо юушье олонгүй шаазгайда ошобо. Теэд шаазгай һүүлээ эръелдүүлэн, эндэ тэндэ дэбхэржэ-собхоржо байгаад, энеэнэшье, жоржогононошье: — Хүн, аа хүн! Харыш даа намйае. Би ямар гоё һүрөөтэй һүүлтэй бииб, ямар гоёор хатарна гээшэбииб! Харин Хүн урагшаа дабшан, нэгэл юумэ хэлэһэнээ дабтажал ябана: -Шаазгай, харуулал даа уурхайгаа! Тиихэдэнь шаазгай хаанаһаашьеб гоёхон үдэ гаргаад, тэрэнээрээ наадажа эхилбэ. Шубуунай үдэн наранай элшэ доро шэдитэйгээр һолонготон ялалзана. Хүн тэрэ үдыень абажа, галуудта бусажа ошоод асууба: — Минии! – гэжэ Эхэ галуун баясан хашхарба. — Шаазгай – хулгайшан! – гэжэ хүн хэлэбэ. Галууд сухалтайгаар ганганалдан шаазгайн уурхай тээшэ ниидэжэ ошобод. Тэдэнэр тэндэ хүнэй мүнгэн аяга оложо, эзэндэнь бусаажа үгэбэ. Тиигээд галуудай һүрэг дахуулагша үндэр добо дээрэ гараад, иигэжэ хэлэбэ: — Шаазгай – хулгайшан! Тэрээндэ этигэжэ найдахагүй, тэрээнтэй нүхэсэхэгүй! Бүхы галууд һүрэг дахуулагшаяа зүбшөөбэ. Тэрэ сагһаа хойшо шаазгай гансаараал ябадаг. Тэрээндэ хэншье дурагүйболонхой. Источник Обучение диалогу и монологу на бурятском языке1. Ши хэн гэжэ нэрэтэйш? (Как тебя зовут?) Би… гэжэ нэрэтэйб. (Меня зовут…) Би ….тэйб (тайб, тойб.) (Мне … лет.) 3. Ши хэдыдэхи класста һуранаш? (В каком классе ты учишься?) Би … класста һуранаб. (Я учусь в … классе.) (Как зовут твою маму ( отца, сестру, брата, младшего брата, младшую сестру)? Минии эжы Дарима Баторовна гэжэ нэрэтэй. (Мою маму зовут Дарима Баторовна) (Сколько лет твоей маме (отцу, сестре, брату, младшему брату, младшей сестре)? Минии эжы дүшэн хоёртой. (Моей маме 42 года) 6. Шинии эжы (аба, эгэшэ, аха, дүү хүбүүн, дүү басаган) ямар бэ? (Твоя мама какая?) Минии эжы һайн. (Моя мама добрая.) 7. Шинии эжы (аба, эгэшэ, аха, дүү хүбүүн, дүү басаган) (Какая профессия у твоей мамы?) Минии эжы оёдолшон. (Моя мама швея). 8. Та гэртээ хэдыбта? (Сколько вас в семье?) Бидэ … (гурбабди, дүрбэбди, табабди. ): эжы, аба, би… Нас … (трое, четверо, пятеро…): мама, папа, я … 9. Ши … (ахатай, эгэшэтэй, дүү хүбүүтэй, дүү басагатай) гүш? У тебя… (брат, сестра, сестрёнка, братишка) есть? Би ахатайб. (У меня есть старший брат) Би ахагүйб (У меня нет старшего брата) К теме «Хубсаһан. Эдеэн» 1. Ши ямар хубсаһатайш? (Во что ты одет?) 2.Шамда … (предмет-одежда) бии гү? (У тебя есть …?) Намда … бии. (У меня есть …) Намда … үгы. Шамда ямар …(предмет-одежда) б, бэ? Намда … (цвет, качество) … (предмет-одежда). 3. Шамда ямар хубсаһан хэрэгтэйб? (Какая нужна тебе одежда?) Намда …(предмет-одежда) хэрэгтэй. 5. Ши юу эдихэ дуратайш? (Что ты любишь есть?) Би … (еда) эдихэ дуратайб. (Я люблю есть …(еда) Би … ууха дуратайб. ( Я люблю пить …) 6. Танда (шамда) юун хэрэгтэйб? (Что вам (тебе) нужно?) Намда… (одежда, еда) хэрэгтэй. 7. Танда (шамда) хэдыдэхи хэмжээнэй … (одежда) хэрэгтэйб? Намда … (порядковое числительное) хэмжээнэй …(одежда) хэрэгтэй. 8. … (одежда, еда) хэдытэб? (Сколько стоит … (одежда, еда)? (… (одежда, еда) стоит… (количественное числительное) рублей) Үглөөгүүр би … сагта бодоноб. (Утром я в … часов встаю.) Бодоод, … (нюур гараа угаанаб; унтарияа хуряанаб; шүдөө сэбэрлэнэб; физзарядка хэнэб) Встав, …( умываюсь; убираю постель; чищу зубы; делаю зарядку) Би үглөөнэй хоол … сагта эдинэб. 4. Хэды сагта һургуулидаа ошонош? (Во сколько часов ты идёшь в школу?) Би һургуулидаа … сагта ошоноб. 4. Хэды сагта һургуулиһаа ерэнэш? (Во сколько часов ты приходишь из школы) 5. Хэды сагта үдэрэй хоол эдинэш? (Во сколько часов ты обедаешь?) Би … сагта үдэрэй хоол эдинэб. 6. Хэды сагта хэшээлдээ бэлдэнэш? (Во сколько часов готовишься к урокам?) Би хэшээлдээ … сагта бэлдэнэб. (Я готовлюсь к урокам 7. Хэды сагта үдэшын хоол эдинэш? (Во сколько часов ты ужинаешь?) Би … сагта үдэшын хоол эдинэб. (Я ужинаю в … часов). 8. Хэды сагта унтанаш? (Во сколько часов ты ложишься спать?) Би … сагта унтанаб. (Я ложусь спать в … часов). 9. Ши мүн өө юу хэжэ байнаш? (Чем ты сейчас занимаешься?) Би … (зуража байнаб, дуулажа байнаб, хатаржа байнаб, наадажа байнаб, эдеэлжэ байнаб, телевизор хаража байнаб, гэрээ сэбэрлэжэ байнаб, ном уншажа байнаб, бэшэжэ байнаб, хэшэлдээ бэлдэжэ байнаб) Я … (рисую, пою, танцую, играю, кушаю, смотрю телевизор, убираюсь в доме, читаю, пишу, готовлюсь к урокам). 10.Шинии … (эжы, аба, аха, эгэшэ) мүн өө юу хэжэ байнаб? (Чем занимается сейчас твоя (й) … (мама, отец, брат, сестра?) Минии … (эжы, аба, аха, эгэшэ) мүн өө … (зуража байна, дуулажа байна, хатаржа байна, наадажа байна, эдеэлжэ байна, телевизор хаража байна, гэрээ сэбэрлэжэ байна, ном уншажа байна, бэшэжэ байна, хэшэлдээ бэлдэжэ байна, унтажа байна, оёжо байна, эдеэ бэлдэжэ байна, дархалжа байна, амһартаа угаажа байна)) Моя (й) … (мама, папа, брат, сестра) сейчас … (рисует, поёт, танцует, играет, кушает, смотрит телевизор, убирается в доме, читает книгу, пишет, готовится к урокам, спит, шьёт, готовит еду, мастерит, моет посуду). 11. Мүнөөдэр ямар үдэр бэ (Какой сегодня день?) Мүнөөдэр … (дулаан, хүйтэн, халуун, бороотой, саһатай) үдэр. Сегодня … (тёплый, холодный, жаркий, дождливый, со снегом) день. 12. Мүнөөдэр хэдын бэ? Какое сегодня число? Мүнөөдэр… (октябриин арбан таба) Сегодня 15 октября. К теме «Минии намтар» Би мянга юһэн зуун ерэн долоон ондо майн арбан табанда түрөөб. (Я родился в 1997 году, 15 мая ). Би Буряад Республикын Бэшүүрэй аймагай Окино-Ключи тосхондо түрөөб. (Я родился в ……………….. Республики Бурятия.) 3. Шинии бүлынхид юу хэдэг бэ? (Чем занимаются члены твоей семьи?) Минии аба жолоошон, эжымни оёдолшон, ахамни оюутан. (Мой папа водитель, мама швея, старший брат студент). 4. Ши мүнөө юу хэдэгбши? (Чем ты сейчас занимаешься?) Би юһэдэхи класста һуранаб (Я учусь в 9 классе). 5. Ши юу хэхэ дуратайш? (Чем ты любишь заниматься?) Би зураха дуратайб. 6. Ши хэн болохо һанаатайш? (Кем ты хочешь стать?) Би эмшэн болохо һанаатайб. (Я хочу стать врачом). 7. Уг гарбал тухайгаа хорыш даа. Расскажи свою родословную. 1. Шинии бэеын тамир ямар бэ? (Как твоё здоровье?) Минии бэеын тамир һайн. (Моё здоровье хорошее) Би … (шатар (шахматы, шашки), футбол, волейбол, хоккей, теннис, баскетбол, шагай) наадаха дуратайб. Я люблю играть в … ((шахматы, шашки, футбол, волейбол, хоккей, теннис, баскетбол, бабки). 3. Ши ямар спорт мэдэхэш? (Какие виды спорта ты знаешь? Би … (барилдаан (борьба), урилдаан (соревнование по бегу), тамарна (плавание), хүнгэн атлетикэ (лёгкая атлетика), мори урилдаан (конные скачки), һур харбаан (стрельба из лука) мэдэхэб. Я знаю такие виды спорта: ( борьба, соревнование по бегу, плавание, лёгкая атлетика, конные скачки, стрельба из лука) 4. Ши ямар секцидэ ябадагши? (В какую секцию ты ходишь?) Би … (волейболой, футболой, баскетболой, шатарай,хоккей) секцидэ ябадагби. Я хожу в секцию по … (волейболу, футболу, баскетболу, по шахматам, хоккею). 6. Зундаа тамардаг гүш? (Летом ты купаешься) 8. Үгл өө гүүр физзарядка хэдэг гүш? (Утром зврядку делаешь?) Источник |